Typografie

Typografie gaat over het vormgeven van letters en van tekst, zowel voor functionele als voor esthetische doeleinden.

De terminologie

Enkele termen die belangrijk zijn in dit verband:

• Lettertekens staan op een basislijn, een denkbeeldige lijn die langs de onderkant van de letter x loopt.
• De hoogte van een kleine letter zoals x heet de x-hoogte. Het corps of de tekengrootte, meestal uitgedrukt in punten, wordt gemeten van de bovenkant van de stok (= uitstekende bovenkant zoals bij h of d) tot de onderkant van de staart (= uitstekende onderkant zoals bij p of g).
• Een kapitaal of hoofdletter is het tegenovergestelde van een onderkast of kleine letter.
  • Een kleinkapitaal is een letter met het uiterlijk van een kapitaal en de hoogte van een kleine letter.
• Verder spreken we van superscript of superieur: verkleinde letters boven de basislijn (zoals m²) en subscript of inferieur: verkleinde letters onder de basislijn (zoals H₂O).
• De witruimte tussen tekens noemen we de letterspatiëring (kerning) en de breedte van de spatie tussen woorden bepaalt de woordspatiëring.
  • Reeksspatiëring (tracking) is de algehele horizontale spatiëring van een stuk tekst.
  • Goed ontworpen lettertypen vertellen de app hoe de letterspatiëring moet gebeuren; als je merkt dat de spatiëring tussen de letters slecht is, kan je optische (optical) spatiëring proberen in plaats van de standaard metrische spatiëring (metric kerning).
• De regelafstand (leading) is de afstand tussen twee basislijnen.
  • De interlinie is de witruimte tussen de staartlijn op de bovenste regel en de stoklijn op de onderste regel.
• In sommige letterparen zoals fi, fl, lijkt het of de letters in elkaar overlopen; de letterzetter maakte dan één blokje voor 2 letters samen en dat heet een ligatuur.
• Elk lettertype bevat tekens waarvoor geen toets of toetsencombinatie voorzien is op het toetsenbord, zoals ® en Æ. Die tekens heten glyphs.

Lettertypen

Een lettertype, ook font of typeface genoemd, is een verzameling stylistisch samenhangende tekens (letters, cijfers, leestekens, symbolen).

Algemeen worden vier lettertypefamilies onderscheiden:

• Schreefletters (serif): lettertekens met een dwarsstreepje o.a. aan stok of staart; denk bv. aan Times New Roman
• Schreefloze letters (sans-serif): lettertekens zonder dwarsstreepje (Arial, Verdana)
• Schrift (script): geschreven tekens, letters die het handschrift imiteren
• Fantasie (fantasy: bij fantasieletters is alles mogelijk, de ene is al beter leesbaar dan de andere.

Verder spreken we van een lettertypestijl: de verzameling van alle varianten van hetzelfde font, zoals romein (rechte vorm), cursief of italic (schuingedrukt), vet (zwaarder gewicht, dikker zwart).

Als je de lettertypelijst in bv. InDesign openklikt, zie je rechts een symbool:
Gebruik zo mogelijk OpenType-lettertypen; die kunnen zonder problemen uitgewisseld worden tussen Windows- en Macintosh- computers.

De meeste lettertypen zijn schaalbaar. De lettergrootte geeft de hoogte van de tekens aan en wordt uitgedrukt in punten.
Één punt komt overeen met 0,376 millimeter (= 1/72ste inch). Een puntgrootte van 10 betekent dus dat de tekens een hoogte hebben van 3,76 millimeter.

Een lettertype kan proportioneel of niet-proportioneel zijn. Bij proportionele lettertypen is de hoeveelheid ruimte die een teken inneemt tekenafhankelijk.
De letter 'i' bv. neemt minder ruimte in beslag dan de 'w'. Voorbeelden van deze lettertypen zijn Times New Roman en Arial.
Bij niet-proportionele of monospace lettertypen, zoals Courier of Letter Gothic, neemt elke letter evenveel witruimte in op het papier.

Bronnen van lettertypen

De lettertypen die je in je tekstverwerker of layoutapp kan toepassen, komen niet uit de lucht gevallen.
In elk besturingssysteem van een computer zit een appje om de lettertypebestanden te beheren en te zorgen dat je ze inderdaad kan gebruiken voor tekstopmaak.
Praktisch: ergens op je lokale schijf zit een systeemmap fonts met de bestanden in. Dat zijn geïnstalleerde fonts: de fontapp herkent ze en stelt ze ter beschikking van o.a. tekstverwerkers en layoutprogramma's. In Windows vind je die fontapp met zoekterm Lettertypen.

Zodra je systeemsoftware op je computer installeert, komen er al enkele lettertypen in die map. Verder spelen vele programma's tijdens hun installatie extra fonts door aan de fontapp.
En dan kan je uiteraard zelf lettertypebestanden op je computer opslaan en installeren.

Sommige websites bieden tegen betaling lettertypebestanden aan zoals Adobe, maar een bron die momenteel bijzonder populair is – en gratis – zijn de Google fonts.

Een andere mogelijkheid is gratis fonts downloaden van bv. fontzone.net.
Wees wel wat voorzichtig met zulke sites: ze bevatten veel reclamespots en geregeld ook betalende fonts om toch wat inkomsten te genereren – plus niet zelden malware.