De layout van de pagina's

In een tekstverwerker begin je met de tekst te typen, in een DTP-programma begin je met de paginalayout.

Wat is desktop publishing (DTP)?

Vroeger maakte de drukker een afdrukbare publicatie met afzonderlijke stukken tekst, foto's en illustraties, die allemaal voorzichtig op borden geschikt werden om een fraaie lay-out te krijgen. Die borden werden gefotografeerd op platen voor de drukpers.
Deze traditionele 'plak'-methode is traag, vereist veel vaardigheid, en wijzigingen op het laatste moment zijn kostbaar en lastig.

Met een DTP-programma verzamel je alle tekst, foto's en illustraties en 'plak' je ze op het computerscherm.
Voor je iets afdrukt, zie je op het scherm (bijna) exact hoe de voltooide publicatie er op papier zal uitzien.
Zonder veel moeite kan je blijven experimenteren met tekst en lay-out tot de publicatie perfect naar je zin is.

Vervolgens druk je ze af op je eigen printer – of je brengt het bestand naar de drukker.

De overeenkomst tussen de weergave op het computerscherm en de afgedrukte vorm wordt WYSIWYG genoemd, what you see is what you get.
De meeste tekstverwerkers, zowel voor Windows als voor Mac, zijn WYSIWYG-applicaties en je kan ze uiteraard ook gebruiken om publicaties te maken.
Maar vergeleken met een tekstverwerker, biedt een echt DTP-programma veel meer controle over de lay-out, tekststijl, kleurencombinaties en andere "afdrukaspecten".
Met een tekstverwerker kan je de boodschap overbrengen, met een DTP-programma gebeurt dat met stijl.

De documentlayout

In een DTP-app begin je met de globale documentlayout in te stellen en daarna zal je pas in detail treden.

Om te beginnen – letterlijk – kies je het papierformaat bij een document om af te drukken (of het schermformaat bij een digitaal document).

Iedereen kent wel het A4-formaat, dat in Europa gebruikt wordt bv. voor correspondentie en printerpapier.
Een boekpagina is dikwijls A5, een handleiding of kaart A6 en een postzegel A10 of A11. Elk volgend formaat is half zo groot als het vorige.

In de krantenwereld gebruikt men andere formaten. Drie gangbare zijn:

• Broadsheet: het grootste formaat (749 x 597 mm) dat traditioneel voor kwaliteitskranten gebruikt werd;
• Tabloid, ook "half zo groot" genoemd (432 x 279 mm), werd oorspronkelijk gebruikt voor kranten met lichter verteerbare kost (dat was ook de betekenis), maar nu ook meer en meer voor kwaliteitskranten;
• Berliner: iets groter dan tabloid (470 x 315 mm), wordt o.a. gebruikt door Le Soir en De Morgen.

Houd altijd in je achterhoofd dat je hele layout afhankelijk is van het gekozen papierformaat.

Vervolgens bepaal je of je in boekvorm werkt, d.w.z. met recto/verso-pagina's, met spreads = telkens een linker- en een rechterpagina naast elkaar.
Doe je dat niet, dan werk je met aparte pagina's onder elkaar.

De pagina-indeling

Allereerst komen hier enkele layouttermen aan bod.

• De bladspiegel is het formaat van de hele pagina, van rand tot rand.
• De zetspiegel is het bedrukte deel van de pagina, normaal betekent dat de ruimte tussen de marges. Een deel van de zetspiegel kan echter tot de rand van het blad doorlopen; dit procedé wordt met name bij beeldmateriaal toegepast, zodanig dat er buiten de illustratie geen witrand meer is. De illustraties heten dan "aflopend".
• De witmarges zijn de ruimtes tussen de zetspiegel en de bladspiegel, of anders gezegd: buiten de marges en binnen de paginarand.
• Meer kolommen verdelen het blad in de breedte en de tekst loopt van de onderkant van de eerste kolom door naar de bovenkant van de tweede kolom enz.

Denk goed na over die marges:

• Tekst staat normaal binnen de marges en tekstvakken lopen dus van marge tot marge.
• Een gewone printer drukt niet af tot de rand van het blad, die laat altijd enkele millimeters tot meer dan een centimeter onbedrukt aan de randen. Blijf hier dus best met alle elementen binnen de marges.
• Voor de drukker gebruik je de marges als begrenzing van het tekstgebied, maar grafische elementen mogen gerust tot tegen de bladrand doorlopen – of nog beter over de bladrand heen: de drukker gebruikt dat afloopgebied om het papier zonder witrand te snijden.

De maateenheden

Dikwijls wil je objecten een bepaalde plaats op de pagina geven en dan wil je de exacte X-positie en Y-positie kennen.

Bij layoutapps (en vele andere apps) ligt het nulpunt op de linkerbovenhoek van de pagina (pas op: NIET van de marges).

• Hoe meer je naar beneden op de pagina gaat, hoe groter de Y-coördinaat wordt;
• Hoe meer je naar rechts op de pagina gaat, hoe groter de X-coördinaat wordt.

De maateenheden die je instelt voor de horizontale liniaal bovenaan en de verticale liniaal links bepalen de instellingen voor tabs, marges, inspringingen, objectformaten en alle andere afstanden.

Helaas zijn de typografische eenheden – eenheden die gebruikt worden binnen de grafische industrie – niet volledig gelijk in Europa en Amerika.
De bekendste staan hieronder:

Ter info:

• één inch = 25,4 mm
• één punt = 1/72e inch = 0,353 mm
• één pica = 12 punten = 1/6e inch = 4,2333 mm
• één cicero = één augustijn = 4,513 mm
• één agaat = 1/14 inch = ongeveer 5,2 punten

Sinds de opkomst van de digitale typografie zijn de Angelsaksische inch, pica en (pica-)punten gangbaarder dan de oude Franse cicero, die overeenkomt met 12 Didotpunten. Een Didot-punt bedraagt 0,376065 mm.

Agates worden vooral gebruikt in de krantenwereld, in verband met het verkopen van ruimte voor advertenties.